Z oby­dwu wież bazy­li­ki Mariac­kiej (wie­ży wyż­szej liczą­cej 82 metry i wie­ży niż­szej liczą­cej 69 metrów), na cały sta­ry Kra­ków roz­le­ga­ją się wspa­nia­łe dźwię­ki. To gło­sy czte­rech śre­dnio­wiecz­nych dzwo­nów litur­gicz­nych i jed­ne­go współ­cze­sne­go, ude­rze­nia dwóch zega­ro­wych gon­gów, dźwięk dzwon­ka za kona­ją­cych i oczy­wi­ście hej­nał mariac­ki, gra­ny przez hej­na­li­stę. Zespół czte­rech dzwo­nów i gon­gów bazy­li­ki Mariac­kiej to uni­kat na ska­lę światową.
Wszyst­kie dzwo­ny litur­gicz­ne (PÓŁZYGMUNT, TENEBRAT, MISJONAŁ i MIESZCZAŃSKI oraz współ­cze­sny „JÓZEF Z NAZARETU”) zawie­szo­ne są we wnę­trzu wie­ży niż­szej peł­nią­cej funk­cję dzwonnicy.

Gon­gi zega­ro­we umiesz­czo­ne są wyso­ko, w heł­mach oby­dwu wież. Pomiesz­cze­nie stra­ża­ka gra­ją­ce­go co godzi­nę hej­nał, znaj­du­je się w wie­ży wyż­szej, tuż pod hełmem.
Na zewnętrz­nej ścia­nie dzwon­ni­cy, od stro­ny Ryn­ku Głów­ne­go, zawie­szo­no „dzwo­nek za kona­ją­cych”. Dzwo­ny litur­gicz­ne uży­wa­ne są regu­lar­nie przez cały rok — każ­dy według okre­ślo­ne­go har­mo­no­gra­mu. Ponad­to, z oka­zji więk­szych uro­czy­sto­ści reli­gij­nych (Odpust Wnie­bo­wzię­cia Naj­święt­szej Maryi Pan­ny, Tri­du­um Pas­chal­ne, Pro­ce­sja Boże­go Cia­ła) uru­cha­mia się dodat­ko­we sekwen­cje jako ele­ment litur­gicz­nych celebracji.
Dzwo­ny mają napę­dy elek­trycz­ne (sil­ni­ki linio­we) i są pod sta­łą kon­tro­lą eks­plo­ata­cyj­ną pro­wa­dzo­ną przez fir­mę RDUCH B&C i zatrud­nio­ne­go dzwonnika.
Na połu­dnio­wej ścia­nie bazy­li­ki umiesz­czo­ny jest ponad­to zegar sło­necz­ny, któ­ry w daw­nych cza­sach wyzna­czał czas ude­rza­nia gon­gów i dzwo­nów, przy­po­mi­na­jąc każ­de­mu prze­cho­dzą­ce­mu o nie­uchron­nym upły­wie czasu.

Rycerski Półzygmunt

Dzwon został ufun­do­wa­ny w roku 1438 przez pol­skich ryce­rzy. Odlał go mistrz Jan Freu­den­tal. Głów­nym fun­da­to­rem dzwo­nu i ini­cja­to­rem jego wyko­na­nia był biskup kra­kow­ski Zbi­gniew Ole­śnic­ki, póź­niej­szy kar­dy­nał. To naj­więk­szy z dzwo­nów mariac­kich, a kie­dyś naj­więk­szy dzwon Kra­ko­wa. Ma śred­ni­cę 180 cm i waży ok. 4,8 tony. Jest zawie­szo­ny naj­ni­żej, na czwar­tym pozio­mie wie­ży. Dzwo­ni dźwię­kiem cis1.
Dzwon jest dedy­ko­wa­ny Bogu­ro­dzi­cy – patron­ce bazy­li­ki. Jej imię jest kil­ka­krot­nie wymie­nio­ne w inskryp­cji, a wize­ru­nek Maryi z Dzie­ciąt­kiem umiesz­czo­no w gór­nej czę­ści klo­sza obok pla­kie­ty z orłem.

Wid­nie­ją tam też rycer­skie her­by fun­da­to­rów i herb Kra­ko­wa. W szcze­gól­ny spo­sób wyróż­nio­no kró­la Wła­dy­sła­wa III (War­neń­czy­ka) umiesz­cza­jąc na dzwo­nie dwa jego her­by (podwój­ny krzyż). Dzwon doznał uszko­dze­nia w dol­nej czę­ści. Oko­licz­no­ści ode­rwa­nia frag­men­tu wień­ca nie są jed­nak zna­ne. Obec­nie jego dźwięk moż­na usły­szeć codzien­nie o godz. 21.05 i w piąt­ki o godz. 15.04.

Królewski Tenebrat

Ufun­do­wa­ny został przez kró­la Wła­dy­sła­wa Jagieł­łę oko­ło roku 1388. Jego powsta­niu towa­rzy­szy­ły wyda­rze­nia naj­wyż­szej wagi pań­stwo­wej i reli­gij­nej. Oto zapo­cząt­ko­wa­no w Kre­wie Unię Pol­ski z Litwą (w 1385 roku); Jagieł­ło został ochrzczo­ny, poślu­bił Jadwi­gę i został koro­no­wa­ny na kró­la Pol­ski (w 1386 roku). Być może fun­da­cja dzwo­nu była wspól­nym dzie­łem pary kró­lew­skiej. Dzwon odlał ludwi­sarz Jan z Nowej Wsi Spi­skiej. Poboż­na inskryp­cja umiesz­czo­na na szyi dzwo­nu zawie­ra wezwa­nie do Chry­stu­sa i sło­wa: AVE MARIA.
W środ­ko­wej czę­ści klo­sza umiesz­czo­no meda­lio­ny przed­sta­wia­ją­ce sym­bo­le czte­rech ewan­ge­li­stów oraz pla­kie­ty z her­ba­mi Kra­ko­wa i Litwy, posia­da­ją­ce wiel­ką war­tość historyczną.

 

Ten wspa­nia­ły dzwon ma śred­ni­cę 175 cm i waży ok. 4,1 tony. Do cza­su odla­nia Dzwo­nu Rycer­skie­go był on naj­więk­szym dzwo­nem Kra­ko­wa. Jest zawie­szo­ny na VI pozio­mie wie­ży. Dzwo­ni on dźwię­kiem cis 1.  Moż­na go usły­szeć w nie­dzie­lę i świę­ta o godz. 9.50.

Misjonał

Ufun­do­wa­ny został przez nie­zna­ne­go fun­da­to­ra oko­ło roku 1387. Odla­ny został przez Mistrza Jana z Nowej Wsi Spi­skiej. Moż­li­we, że jego nazwa nawią­zu­je do chry­stia­ni­za­cji Litwy, ale też do sta­łej potrze­by gło­sze­nia Sło­wa Boże­go. Jed­na z hipo­tez zakła­da, że do powsta­nia dzwo­nu mogła przy­czy­nić się kró­lo­wa Jadwi­ga zna­na ze swej poboż­no­ści. Inskryp­cja łaciń­ska umiesz­czo­na na dzwo­nie jest poboż­nym wezwa­niem o pokój do Chry­stu­sa – Kró­la Chwały.
Dzwon ma śred­ni­cę 135 cm i waży ok. 1,8 tony. Jest zawie­szo­ny na VII pozio­mie wie­ży nad Tene­bra­tem. Dzwo­ni dźwię­kiem f1. Jego brzmie­nie sły­sza­ne jest codzien­nie o godz. 18.25.

 

 Mieszczański

Został ufun­do­wa­ny przez miesz­czan. To jeden z naj­star­szych zacho­wa­nych w Pol­sce dzwo­nów. Został odla­ny oko­ło 1320 roku przez nie­zna­ne­go mistrza. W tym samym cza­sie nastą­pi­ła kon­se­kra­cja kościo­ła Mariac­kie­go po jego prze­bu­do­wie i roz­bu­do­wie. Dzwon ten mógł być wspól­ną fun­da­cją para­fian świą­ty­ni i miesz­czan, dla któ­rych kościół Mariac­ki był i mamy nadzie­ję jest naj­waż­niej­szą świą­ty­nią. Inskryp­cja na klo­szu podob­nie jak na Misjo­na­le i Tene­bra­cie bła­ga Kró­la Chwa­ły o pokój. Lite­ry two­rzą­ce napis to pięk­na, romań­ska maju­sku­ła, spo­ty­ka­na tyl­ko na naj­star­szych dzwo­nach. W sta­rych doku­men­tach mia­sta był nazy­wa­ny Cam­pa­na Antiqua.
Dzwon ma śred­ni­cę 108 cm i waży ok. 0,9 tony. Jest zawie­szo­ny obok dzwo­nu Misjo­nał na VII pozio­mie wie­ży. Ma dźwięk a1. Dzwo­ni codzien­nie o godz. 7.55.

 

Józef z Nazaretu

Został ufun­do­wa­ny na 700-lecie kościo­ła Mariac­kie­go i odla­ny 30 maja 2019 roku w pra­cow­ni Fel­czyń­skich w Prze­my­ślu. Jego waga 700 kg nawią­zu­je wprost do 700 lat gotyc­kie­go kościo­ła Mariac­kie­go. Śred­ni­ca kie­li­cha wyno­si 103 cm. Wystrój dzwo­nu nawią­zu­je ści­śle pro­jek­tem do goty­ku, zawie­ra tra­dy­cyj­ne her­by: Kra­ko­wa, obec­ne­go Arcy­bi­sku­pa Metro­po­li­ty Mar­ka Jędra­szew­skie­go oraz bp. Iwo Odro­wą­ża, histo­rycz­ne­go Fun­da­to­ra para­fii z ok. 1222 roku. Na dzwo­nie umiesz­czo­no też pla­kie­tę przed­sta­wia­ją­cą św. Józe­fa z Dzie­ciąt­kiem. Sza­tę gra­ficz­ną dzwo­nu opra­co­wał arty­sta Ryszard Paproc­ki. Dzwon został zawie­szo­ny na VIII kon­dy­gna­cji wie­ży dzwon­ni­cy. Pierw­szy raz zadzwo­nił 1 stycz­nia 2020 roku obwie­sza­jąc rok jubi­le­uszo­wy. Ma dźwięk g1. Dzwo­ni codzien­nie o godz. 12.04.

 

Gong zegarowy — większy

Ten zega­ro­wy dzwon wyko­na­no w roku 1530. Przez całą dobę stra­żak wybi­ja na nim peł­ne godzi­ny przed odtrą­bie­niem hej­na­łu. Czyn­ność tę wyko­nu­je ręcz­nie przy pomo­cy urzą­dze­nia zło­żo­ne­go z uchwy­tu, cię­gna i dźwi­gni zakoń­czo­nej cięż­kim sta­lo­wym mło­tem, któ­ry ude­rza od zewnątrz w dol­ną część klo­sza dzwo­nu. Gong ma 165 cm śred­ni­cy i waży ok. 3,5 tony. Jest zawie­szo­ny na wie­ży wyż­szej – wewnątrz igli­cy gotyc­kie­go heł­mu, pod zło­tą koroną.

Gong zegarowy — mniejszy

Wyko­na­ny został w 1564 roku i zawie­szo­ny wewnątrz heł­mu wie­ży niż­szej – dzwon­ni­cy. Gong ten był kie­dyś połą­czo­ny sys­te­mem cię­gien i dźwi­gni z wie­żą wyż­szą. Stra­żak ręcz­nie powta­rzał na nim wybi­ja­nie peł­nych godzin po odtrą­bie­niu hej­na­łu. W 1939 roku dzwon zamilkł na 76 lat. Obec­nie po remon­cie gong wybi­ja kwa­dran­se przy pomo­cy elek­trycz­ne­go młot­ka ste­ro­wa­ne­go zega­rem elektronicznym.
Gong ma 140 cm śred­ni­cy i waży ok. 1,7 tony.

Dzwonek za konających

Odla­ny został w 1736 roku przez Kac­pra Koebe­ra z Wro­cła­wia. Nosi imię św. Micha­ła Archa­nio­ła – patro­na „dobrej śmier­ci”. Jego fun­da­to­rem był kra­kow­ski ław­nik Kry­stian Jun­gling. Zgod­nie z tra­dy­cją ukształ­to­wa­ną w Euro­pie dzwo­nił oznaj­mia­jąc śmierć para­fia­ni­na i jego naro­dzi­ny dla nie­ba. Podob­nie jak jeden z gon­gów zega­ro­wych dzwo­nek ten „mil­czał” przez kil­ka­dzie­siąt ostat­nich lat. W 2015 roku został jed­nak odre­stau­ro­wa­ny i na powrót peł­ni swo­ją funk­cję w cza­sie uro­czy­sto­ści pogrze­bo­wych. To jedy­ny tego typu czyn­ny dzwo­nek w Krakowie.
Klosz dzwon­ka ma śred­ni­cę 22 cm i waży 7,5 kg. Dzwo­ni dźwię­kiem ais3.

opra­co­wał: Andrzej Bochniak
współ­pra­ca: Piotr Korniak

Peł­ne infor­ma­cje o dzwo­nach mariac­kich, wraz z foto­gra­fia­mi i rysun­ka­mi tech­nicz­ny­mi znaj­du­ją się w książ­ce Andrze­ja Boch­nia­ka „Dzwo­ny kościo­ła Mariac­kie­go”. Publi­ka­cja do naby­cia w zakry­stii bazy­li­ki Mariac­kiej, w biu­rze obsłu­gi ruchu tury­stycz­ne­go oraz w skle­pie Arkos.

 

DZWONY MARIACKIE HARMONOGRAM DZWONIENIA
PÓŁZYGMUNT	codziennie, godz. 21.05, piątki, godz. 15.04
TENEBRAT	niedziele i święta, godz. 9.50
MISJONAŁ	codziennie,  godz. 18.25
MIESZCZAŃSKI	codziennie, godz. 7.55

JÓZEF Z NAZARETU

codziennie, godz. 12.04

W niedziele o godz. 12.04 dzwoni Maryjna orkiestra. Dzwony: Misjonał, Mieszczański, Józef z Nazaretu.