Parafia Mariacka rozpoczęła projekt „Dziedzictwo bazyliki Mariackiej. Konserwacja elewacji wież kościoła i hełmu wieży wyższej wraz z koroną królewską”. Pierwszym etapem jest konserwacja korony królewskiej znajdującej się na iglicy wieży wyższej kościoła Mariackiego. Na pewien czas korona opuściła swoje miejsce.
Jak stwierdza ks. inf. Dariusz Raś — archiprezbiter bazyliki Mariackiej „po 25 latach od ostatniej renowacji korona wymaga ingerencji konserwatorskiej. Jest to dobry czas na tego typu działanie, ponieważ w tym roku obchodzimy 45. rocznicę wpisania Historycznego Centrum Krakowa na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO. Poprzez cały projekt chcemy podkreślić udział bazyliki Mariackiej w tym wspaniałym wydarzeniu. Postaramy się, żeby korona była gotowa na początek września”.
Prace konserwatorskie rozpoczęły się od ściągnięcia złoconej korony z iglicy metodą alpinistyczną i obejmą wszystkie jej elementy, a kluczowym działaniem będzie jej pozłocenie metodą galwaniczną. Jak zaznacza Katarzyna Pakuła-Major – konserwator zbiorów artystycznych bazyliki Mariackiej „Na obecny zły stan zachowania korony złożyły się m.in. naturalne procesy degradacji substancji zabytkowej związane z lokalizacją i ekspozycją oraz wpływ warunków atmosferycznych”. Celem prac konserwatorskich jest zahamowanie procesu niszczenia oraz przywrócenie pełnych walorów estetycznych obiektu.
Spośród firm, które zgłosiły się w ramach przetargu wybrano konsorcjum firm: CONEKS Sp. z o.o. Sp. k. z Warszawy, Zakład budowlany „Szarek” Czesław Szarek z Nowego Sącza oraz Kompleksowa Obsługa Inwestycji Dawid Szlachta z Krzeszowic. Kierownikiem prac konserwatorskich został dr hab. Jarosław Adamowicz, a Inspektorem Nadzoru Konserwatorskiego – Katarzyna Pakuła-Major.
Podczas renowacji korony równolegle prowadzone będą działania przy poszczególnych elementach wieży. Konserwacji poddane zostaną drewniane podesty wokół iglicy, elementy kamienne i ceglane na całej powierzchni wieży oraz poszycie dachowe. Projekt „Dziedzictwo bazyliki Mariackiej. Konserwacja elewacji wież kościoła i hełmu wieży wyższej wraz z koroną królewską” obejmuje lata 2023–2025.
Korona królewska
Na miedziorycie Vischera Meriana z około 1610 roku przedstawiony został widok kościoła Mariackiego z wieżą hejnałową jeszcze bez korony. Pojawiła się ona na iglicy hełmu dopiero w roku 1628. Jej powstanie związane jest z objawieniami włoskiego jezuity ojca Giulio Mancinellego, w których Maryja poleca nazywać się Królową Polski. Korona pierwotnie wykonana została z drewna w pracowni stolarza Endrissa, obita blachą i pomalowana złotą farbą. Następną, zachowaną do dziś koronę wykonano w roku 1666, a więc w dziesiątą rocznicę lwowskich ślubów króla Jana Kazimierza (1656) i oficjalnego już ogłoszenia Maryi Patronką i Królową Polski. Miedziana korona z 1666 roku jest najprawdopodobniej kopią korony z roku 1628. Pracami zajęli się głównie kupcy krakowscy: Piotr Antoni Pestaloci i Jan Olszowiec.
Korona waży ok. 350 kg, ma ok. 320 cm średnicy, a jej wysokość to ok. 120 cm. Składa się z ośmiu nieregularnych części, zlutowanych w narożnikach. Poszczególne boki korony różnią się między sobą długością. Jej kryzę stanowi ośmiobok. Z każdego boku korony wyrastają rozbudowane formy w kształcie liści na gałęziach. Na każdym z ośmiu większych liści środkowych przymocowane zostały półkoliste formy. Nie wszystkie z nich są oryginalne, niektóre zostały wymienione na nowe podczas prac konserwatorskich w 1913 roku. Część z półkolistych form posiada ciekawe dekoracje wykonane metodą rytowania i trybowania. Oprócz ornamentyki wieńcowo-liściastej, widoczne są także motywy heraldyczne, mające swój rodowód w gmerkach mieszczańskich. Jedna z tabliczek posiada trybowany ornament z herbem Krakowa, kolejna – gmerk Jana Olszowica. Najbardziej dekoracyjną jest tabliczka z herbem Piotra Antoniego Pestalociego. Oprócz tych dekoracji korona posiada na części obręczowej jednego z segmentów rytowaną inskrypcję odnoszącą się do datowania „AD 1666 HP”, drugi monogram należy natomiast łączyć z anonimowym mistrzem – monogramistą – który wykonał koronę wieżową.
Koronę poddawano kilkukrotnym konserwacjom. Należy wymienić m.in. tę z roku 1843, która udokumentowana jest w postaci inskrypcji wybitej puncą na jednym boku kryzy korony. Podczas kolejnej konserwacji w latach 1912–1913 segmenty korony od strony wewnętrznej otrzymały tzw. nowe uzbrojenie, przez co zmieniono jej kształt i wielkość. Następna konserwacja odbyła się pod koniec lat 70. XX wieku. Podczas tych konserwacji korona złocona była metodą płatkową. Ostatnie prace miały miejsce w 1999 roku. Podczas nich odnowiona została konstrukcja nośna, a korona została pozłocona.
fot. ks. Seweryn Puchała