Kon­ser­wa­cja Ołta­rza Wita Stwo­sza w bazy­li­ce Mariac­kiej w Kra­ko­wie wyróż­nio­na Euro­pej­ską Nagro­dą Dzie­dzic­twa /​ Nagro­dą Euro­pa Nostra 2023

Bruk­se­la /​ Haga, 13 czerw­ca 2023

Komi­sja Euro­pej­ska i Euro­pa Nostra ogło­si­ły dzi­siaj lau­re­atów Euro­pej­skiej Nagro­dy Dzie­dzic­twa /​ Nagro­dy Euro­pa Nostra 2023. W tym roku 30 wyjąt­ko­wych doko­nań na polu dzie­dzic­twa z łącz­nie 21 państw zosta­nie uho­no­ro­wa­nych tym naj­wyż­szym euro­pej­skim wyróż­nie­niem (peł­na lista poni­żej). Wśród tego­rocz­nych lau­re­atów w kate­go­rii Kon­ser­wa­cja zna­lazł się Ołtarz Wita Stwo­sza w bazy­li­ce Mariac­kiej w Kra­ko­wie. Wyrzeź­bio­ny w latach 1477–1489 przez przy­by­łe­go z Norym­ber­gii arty­stę ołtarz jest powszech­nie uzna­wa­ny za arcy­dzie­ło goty­ku. Jego dro­bia­zgo­wa kon­ser­wa­cja, opar­ta na pogłę­bio­nych bada­niach, była pro­wa­dzo­na in situ przez ponad 1000 dni i anga­żo­wa­ła zespół naj­lep­szych spe­cja­li­stów z Pol­ski i zagranicy.

W reak­cji na ogło­sze­nie zwy­cięz­ców z 2023 r., Mar­ga­ri­tis Schi­nas, Wice­prze­wod­ni­czą­cy Komi­sji Euro­pej­skiej odpo­wie­dzial­ny za pro­mo­wa­nie euro­pej­skie­go sty­lu życia, któ­ry obec­nie odpo­wia­da za kul­tu­rę, stwier­dził: „Każ­de osią­gnię­cie tego­rocz­nych Euro­pej­skich Nagród Dzie­dzic­twa /​ Nagród Euro­pa Nostra jest wyni­kiem nie­zwy­kłych umie­jęt­no­ści i zaan­ga­żo­wa­nia, zbio­ro­we­go i indy­wi­du­al­ne­go, obej­mu­ją­ce­go miej­sca i tra­dy­cje dzie­dzic­twa w całej Euro­pie. Hono­ru­jąc te osią­gnię­cia, potwier­dza­my rów­nież nasze zde­cy­do­wa­ne zaan­ga­żo­wa­nie w ochro­nę wspól­ne­go dzie­dzic­twa kul­tu­ro­we­go, ponie­waż jest ono nie­zbęd­ne dla nasze­go poczu­cia wspól­no­ty jako oby­wa­te­li i spo­łecz­no­ści Europy”.

Ceci­lia Bar­to­li, świa­to­wej sła­wy mez­zo­so­pra­nist­ka i Pre­zy­dent Euro­pa Nostra, powie­dzia­ła: „Ser­decz­nie gra­tu­lu­ję tego­rocz­nym lau­re­atom Euro­pej­skiej Nagro­dy Dzie­dzic­twa /​ Nagro­dy Euro­pa Nostra 2023 zasłu­żo­ne­go uzna­nia. Są to inspi­ru­ją­ce przy­kła­dy, któ­re napraw­dę przy­czy­nia­ją się do budo­wa­nia pięk­niej­szej, zrów­no­wa­żo­nej i sprzy­ja­ją­cej włą­cze­niu spo­łecz­ne­mu Euro­py. Histo­rie ich suk­ce­sów poka­zu­ją, w jaki spo­sób moż­na prze­zwy­cię­żyć prze­ciw­no­ści losu, łącząc facho­wą wie­dzę, poświę­ce­nie, kre­atyw­ność i inno­wa­cyj­ność. Nie mogę się docze­kać spo­tka­nia z nimi oso­bi­ście i uczcze­nia wszyst­kich zwy­cięz­ców pod­czas cere­mo­nii wrę­cze­nia nagród pod­czas Cere­mo­nii Euro­pe­an Heri­ta­ge Awards w naszej uko­cha­nej Wene­cji, mie­ście wpi­sa­nym na Listę świa­to­we­go dzie­dzic­twa UNESCO”.

Pro­fe­sor Jacek Pur­chla, wice­pre­zy­dent Euro­pa Nostra, pod­kre­śla nie tyl­ko szcze­gól­ne miej­sce arcy­dzie­ła Wita Stwo­sza w histo­rii sztu­ki euro­pej­skiej, ale fakt dostrze­że­nia przez jury Nagro­dy mię­dzy­na­ro­do­we­go wymia­ru spek­ta­ku­lar­nej ope­ra­cji kon­ser­wa­tor­skiej prze­pro­wa­dzo­nej w Kra­ko­wie. „Zbyt rzad­ko nasza pol­ska tro­ska o dzie­dzic­two kul­tu­ro­we i pro­fe­sjo­na­lizm naszych kon­ser­wa­to­rów dostrze­ga­ne są dziś zagra­ni­cą. Tego­rocz­na nagro­da to więc nie tyl­ko wiel­kie wyróż­nie­nie dla Para­fii Mariac­kiej, ale i oka­zja dla Pol­ski do dzie­le­nia się naszy­mi dobry­mi prak­ty­ka­mi w opie­ce nad skar­ba­mi euro­pej­skie­go dzie­dzic­twa ze wspól­no­tą mię­dzy­na­ro­do­wą. Na pro­pa­go­wa­niu takich nie­zwy­kłych dzieł, jak kra­kow­ski Ołtarz i jego spek­ta­ku­lar­na kon­ser­wa­cja, pole­ga misja Euro­pa Nostra”.              

Zwy­cięz­cy zosta­ną uho­no­ro­wa­ni pod­czas cere­mo­nii wrę­cze­nia nagród Euro­pe­an Heri­ta­ge Awards, któ­ra odbę­dzie się 28 wrze­śnia w Palaz­zo del Cine­ma w Wene­cji. To pre­sti­żo­we wyda­rze­nie uświet­ni swo­ją obec­no­ścią Ceci­lia Bar­to­li, Pre­zy­dent Euro­pa Nostra. Pla­no­wa­ny jest tak­że udział w tym waż­nym wyda­rze­niu wice­prze­wod­ni­czą­ce­go Komi­sji Euro­pej­skiej Mar­ga­ri­ti­sa Schi­na­sa. Pod­czas cere­mo­nii ogło­szo­na zosta­nie lista lau­re­atów Grand Prix oraz lau­re­at Nagro­dy Publicz­no­ści, wyło­nie­ni spo­śród tego­rocz­nych lau­re­atów. Każ­dy z nich otrzy­ma 10 000 euro. Cere­mo­nia będzie punk­tem kul­mi­na­cyj­nym Euro­pej­skie­go Szczy­tu Dzie­dzic­twa Kul­tu­ro­we­go 2023, zor­ga­ni­zo­wa­ne­go przez Euro­pa Nostra przy wspar­ciu Komi­sji Euro­pej­skiej, w dniach 27–30 wrze­śnia w Wene­cji – mie­ście świa­to­we­go dziedzictwa.

Publicz­ność może gło­so­wać onli­ne na lau­re­ata, któ­ry zdo­bę­dzie Nagro­dę Publicz­no­ści 2023 (rów­nież w wyso­ko­ści 10 000 euro).

Ołtarz Wita Stwo­sza w bazy­li­ce Mariac­kiej w Krakowie

W 1978 roku histo­rycz­ne cen­trum Kra­ko­wa wraz z bazy­li­ką Mariac­ką zosta­ło jako jed­no z pierw­szych miejsc wpi­sa­ne na Listę świa­to­we­go dzie­dzic­twa UNESCO. Skar­bem bazy­li­ki Mariac­kiej jest gotyc­ki ołtarz Zaśnię­cia Naj­święt­szej Marii Pan­ny, wyrzeź­bio­ny przez Wita Stwo­sza w latach 1477–1489. Nie­zwy­kły pro­jekt kon­ser­wa­cji ołta­rza, pod­ję­ty in situ, przy­wró­cił go w 2021 r. do pier­wot­ne­go sta­nu i uka­zał pięk­no arcy­dzie­ła norym­ber­skie­go mistrza.

Pro­jekt został dofi­nan­so­wa­ny przez Spo­łecz­ny Komi­tet Odno­wy Zabyt­ków Kra­ko­wa (SKOZK), Mini­ster­stwo Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go, Urząd Mia­sta Kra­ko­wa oraz Para­fię Wnie­bo­wzię­cia Naj­święt­szej Maryi Panny.

Ołtarz Mariac­ki, któ­ry powsta­wał przez 12 lat, jest dzi­siaj naj­więk­szym zacho­wa­nym póź­no­go­tyc­kim reta­bu­lum sza­fia­stym. Jego pier­wot­ne wymia­ry to 18 metrów wyso­ko­ści i 11 sze­ro­ko­ści. Boha­ter­ką ołta­rza jest Maria, patron­ka kościo­ła. Pośrod­ku posta­cie wyso­kie na nie­mal 3 metry cha­rak­te­ry­zu­je realizm, dyna­mi­ka ukła­du cia­ła i eks­pre­sja, z jaką przed­sta­wio­ne zosta­ły dra­pe­rie. Za mode­li posłu­ży­li Wito­wi Stwo­szo­wi miesz­kań­cy śre­dnio­wiecz­ne­go Kra­ko­wa – przed­sta­wie­ni w natu­ra­li­stycz­ny spo­sób z róż­ny­mi ułom­no­ścia­mi i defek­ta­mi. Ołtarz jest zło­żo­nym wykła­dem teo­lo­gicz­nym, arcy­dzie­łem sztu­ki rzeź­biar­skiej i doku­men­ta­cją epo­ki, w któ­rej powstał. Do dziś jest źró­dłem wie­dzy o kul­tu­rze, oby­cza­jach i histo­rii mia­sta, klu­czem do zro­zu­mie­nia jego miesz­kań­ców, ich wyobra­żeń oraz reli­gij­no­ści.  

W 2012 r. zgło­szo­no oba­wy co do sta­nu zacho­wa­nia ołta­rza i powo­ła­no komi­sję, któ­ra mia­ła go oce­nić. Opi­nia brzmia­ła: stan ołta­rza jest „sta­bil­ny, ale zagro­żo­ny”. Zacho­wa­nie tego bez­cen­ne­go dzie­dzic­twa wyma­ga­ło pod­ję­cia pro­gra­mu badań, kon­ser­wa­cji i dzia­łań zapobiegawczych.

Mając na uwa­dze ran­gę obiek­tu i spra­wo­wa­ną nie­prze­rwa­nie litur­gię, ołtarz nie mógł być wyłą­czo­ny z dotych­cza­so­we­go try­bu funk­cjo­no­wa­nia. Od 2015 r. przez ponad 1000 dni pra­co­wa­no w zor­ga­ni­zo­wa­nej na tere­nie bazy­li­ki robo­czej pra­cow­ni na tyłach ołta­rza. Przed ołta­rzem sta­nę­ły rusz­to­wa­nia, a odwie­dza­ją­cy świą­ty­nię mogli obser­wo­wać, co robią kon­ser­wa­to­rzy. Przez ich ręce prze­szło ponad 200 figur i kil­ka tysię­cy odręb­nych ele­men­tów snycerskich.

Kon­ser­wa­cja prze­pro­wa­dzo­na przez eks­per­tów z Aka­de­mii Sztuk Pięk­nych w Kra­ko­wie obję­ła peł­ne spek­trum moż­li­wo­ści nauko­wych. Drew­no struk­tu­ry ołta­rza zosta­ło skon­so­li­do­wa­ne, wszel­kie ubyt­ki zosta­ły uzu­peł­nio­ne zgod­nie z posza­no­wa­niem pier­wot­nie zasto­so­wa­nych tech­no­lo­gii. Usu­nię­to póź­niej­sze prze­ma­lo­wa­nia poli­chro­mii, sko­ry­go­wa­no układ poszcze­gól­nych ele­men­tów takich jak: anio­ły, glo­ria i mikro­ar­chi­tek­tu­ra na kor­pu­sie oraz pre­del­li. W rezul­ta­cie prac odsło­nię­to pier­wot­ną, gotyc­ką kar­na­cję posta­ci i obra­mo­wań, co aktu­al­nie przy­bli­ża odbior­ców do ory­gi­nal­nych zamy­słów pra­cow­ni mistrza. Bada­nia i ana­li­zy posłu­ży­ły rów­nież do opra­co­wa­nia wytycz­nych doty­czą­cych zapo­bie­ga­nia poża­rom i ewakuacji.

Istot­nym ele­men­tem pro­jek­tu były sze­ro­ko zakro­jo­ne kon­sul­ta­cje mię­dzy­na­ro­do­we, w któ­rych uczest­ni­czy­li znaw­cy kon­ser­wa­cji rzeź­by gotyc­kiej z Pol­ski i Euro­py, któ­rzy wymie­nia­li się wie­dzą i pomy­sła­mi, co zaowo­co­wa­ło wie­lo­ma nowy­mi odkryciami.

„Reno­wa­cja tego wspa­nia­łe­go ołta­rza jest wyjąt­ko­wym i uni­kal­nym osią­gnię­ciem. Skru­pu­lat­na kon­ser­wa­cja Ołta­rza Wita Stwo­sza w bazy­li­ce Mariac­kiej, opar­ta na wni­kli­wych kwe­ren­dach, zosta­ła prze­pro­wa­dzo­na przez fachow­ców, któ­rzy wyka­za­li się ogrom­nym sza­cun­kiem i wraż­li­wo­ścią dla ory­gi­nal­ne­go dzie­ła. Pro­jekt połą­czył oso­by z róż­nych kra­jów, odzwier­cie­dla­jąc mię­dzy­na­ro­do­we zna­cze­nie tego miej­sca oraz potrze­bę współ­pra­cy w zacho­wa­niu dzie­dzic­twa euro­pej­skie­go” – wska­za­ło Jury Nagro­dy. „Jed­no­cze­śnie, będąc jed­nym z naj­więk­szych ołta­rzy gotyc­kich na świe­cie, jest to osią­gnię­cie o impo­nu­ją­cej ska­li”.

Z Nor­we­gii do Por­tu­ga­lii, z Fran­cji do Ukra­iny: oto lau­re­aci Euro­pej­skich Nagród Dzie­dzic­twa /​ Nagród Euro­pa Nostra 2023

Kon­ser­wa­cja i adaptacja

Ste­am Engi­ne Bre­we­ry, Lobeč, CZECHIA

Fri­lu­fts­sko­len Open-Air Scho­ol, Copen­ha­gen, DENMARK

Hôtel de la Mari­ne, Paris, FRANCE

Roy­al Gar­dens of Veni­ce, ITALY

Museum of Urban Wooden Archi­tec­tu­re, Vil­nius, LITHUANIA

Wit Stwosz Altar­pie­ce in St. Mary’s Basi­li­ca, Kra­ków, POLAND

Mudéjar Ceilings of the Cathe­dral of Fun­chal, Made­ira, PORTUGAL

Deba Brid­ge, Gipuz­koa, SPAIN

Ruins of the Mona­ste­ry of San Pedro de Eslon­za, Gra­de­fes, SPAIN

Bada­nia 

Scien­ti­fic-Archa­eolo­gi­cal Stu­dies for the Pre­se­rva­tion of Ere­ro­uyk, ARMENIA/​FRANCE

Pro­to-Indu­strial Archi­tec­tu­re of the Vene­to in the Age of Pal­la­dio, ITALY

Safe­gu­ar­ding of the Arti­sa­nal Fishing Tech­ni­que “Arte-Xáve­ga”, PORTUGAL

Edu­ka­cja, szko­le­nia i umiejętności

MADE IN: Cra­fts and Design Nar­ra­ti­ves, AUSTRIA/​CROATIA/​SLOVENIA/​SERBIA

ACTA VISTA, Mar­se­il­le, FRANCE

Car­pen­ters witho­ut Bor­ders, Paris, FRANCE

Natio­nal Cen­tres for Resto­ra­tion of Histo­ric Ves­sels, NORWAY

Path­fin­ders of the Waters, Danu­be Del­ta, ROMANIA

Zaan­ga­żo­wa­nie oby­wa­te­li i pod­no­sze­nie świadomości

Vil­la­ge Squ­are Meer, Antwerp, BELGIUM

Budapest100, HUNGARY

Museum of Lite­ra­tu­re Ire­land (MoLI), Dublin, IRELAND

Open for You, ITALY

ALMADA Pro­ject, Lis­bon, PORTUGAL

Via Trans­i­lva­ni­ca, ROMANIA

Un-archi­ving Post-indu­stry, UKRAINE

Mistrzo­wie dziedzictwa

Ham­bis Tsan­ga­ris, CYPRUS

Ser­gio Ragni, ITALY

Cláu­dio Tor­res, PORTUGAL

Saving Ukra­inian Cul­tu­ral Heri­ta­ge Onli­ne (SUCHO), UKRAINE/​INTERNATIONAL PROJECT

Nagro­dy Euro­pa Nostra 2023 dla wyróż­nia­ją­cych się pro­jek­tów z Wiel­kiej Bry­ta­nii 

W tym roku nagro­dy Euro­pa Nostra zosta­ły przy­zna­ne dwóm nie­zwy­kłym pro­jek­tom zwią­za­nym z dzie­dzic­twem z kra­ju euro­pej­skie­go, któ­ry nie bie­rze udzia­łu w unij­nym pro­gra­mie Kre­atyw­na Europa.

Cle­ve­land Pools, Bath, UNITED KINGDOM (Kon­ser­wa­cja i adaptacja)

MINIARE: The Art & Scien­ce of Manu­script Heri­ta­ge, Cam­brid­ge, UNITED KINGDOM (Bada­nia)

Dwie deka­dy pre­zen­to­wa­nia dosko­na­ło­ści zwią­za­nej z dzie­dzic­twem w Europie

Euro­pej­skie Nagro­dy Dzie­dzic­twa /​ Nagro­dy Euro­pa Nostra zosta­ły usta­no­wio­ne przez Komi­sję Euro­pej­ską w 2002 r. i od tego cza­su są koor­dy­no­wa­ne przez Euro­pa Nostra. Od 21 lat Nagro­dy są klu­czo­wym narzę­dziem roz­po­zna­wa­nia i pro­mo­wa­nia wie­lo­ra­kich war­to­ści dzie­dzic­twa kul­tu­ro­we­go i przy­rod­ni­cze­go dla euro­pej­skie­go spo­łe­czeń­stwa, gospo­dar­ki i środowiska.

Nagro­dy akcen­tu­ją i pro­mu­ją dosko­na­łość dzie­dzic­twa i naj­lep­sze prak­ty­ki w Euro­pie, zachę­ca­ją do trans­gra­nicz­nej wymia­ny wie­dzy i łączą inte­re­sa­riu­szy dzie­dzic­twa w sie­ciach. Nagro­dy przy­nio­sły zwy­cięz­com znacz­ne korzy­ści, takie jak więk­sza (między)narodowa roz­po­zna­wal­ność, dodat­ko­we fun­du­sze i zwięk­szo­na licz­ba odwie­dza­ją­cych. Ponad­to Nagro­dy sprzy­ja­ją zwięk­szo­nej tro­sce o nasze wspól­ne dzie­dzic­two wśród oby­wa­te­li Euro­py. Dodat­ko­we fak­ty i licz­by doty­czą­ce Nagród moż­na zna­leźć na stro­nie inter­ne­to­wej Nagród.

Roz­po­czął się nabór zgło­szeń do edy­cji 2024 Nagro­dy. Zgło­sze­nia moż­na prze­sy­łać onli­ne za pośred­nic­twem stro­ny www​.euro​pe​an​he​ri​ta​ge​awards​.eu/apply. Prze­ślij swo­ją apli­ka­cję i podziel się swo­im know-how!

KONTAKT
EUROPA NOSTRA
Audrey Hogan, Spe­cja­list­ka ds. Programów
ah@​europanostra.​org,
T. +31 70 302 40 52
Joana Pin­he­iro, Com­mu­ni­ca­tions Coordinator
jp@​europanostra.​org ,
M. +31 6 34 36 59 85
KOMISJA EUROPEJSKA
Sonya Gospodinova
sonya.​gospodinova@​ec.​europa.​eu
+32 2 2966953
EUROPA NOSTRA HERITAGE HUB W KRAKOWIE
Kata­rzy­na Jago­dziń­ska, Kierowniczka
katarzyna.jagodzinska@krakowheritagehub.orgPress rele­ase in vario­us languages

Infor­ma­cje o zwycięzcach:
Infor­ma­tion and Jury’s comments
Vide­os (in high resolution)
Pho­tos & e‑banners (in high resolution)
Cre­ati­ve Euro­pe website

Tło

Euro­pa Nostra

Euro­pa Nostra jest euro­pej­skim gło­sem spo­łe­czeń­stwa oby­wa­tel­skie­go zaan­ga­żo­wa­ne­go w ochro­nę i pro­mo­wa­nie dzie­dzic­twa kul­tu­ro­we­go i natu­ral­ne­go. Jest to ogól­no­eu­ro­pej­ska fede­ra­cja orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych zaj­mu­ją­cych się dzie­dzic­twem, wspie­ra­na przez sze­ro­ką sieć orga­nów publicz­nych, firm i osób pry­wat­nych, obej­mu­ją­ca ponad 40 kra­jów. Jest naj­więk­szą i naj­bar­dziej repre­zen­ta­tyw­ną sie­cią dzie­dzic­twa w Euro­pie, utrzy­mu­ją­cą bli­skie rela­cje z Unią Euro­pej­ską, Radą Euro­py, UNESCO i inny­mi orga­na­mi mię­dzy­na­ro­do­wy­mi. Zało­żo­na w 1963 r. obcho­dzi w tym roku swo­je 60-lecie.

Euro­pa Nostra pro­wa­dzi kam­pa­nie mają­ce na celu rato­wa­nie zagro­żo­nych zabyt­ków, miejsc i kra­jo­bra­zów Euro­py, w szcze­gól­no­ści poprzez  7 Most Endan­ge­red Pro­gram­me. Pro­mu­je dosko­na­łość na polu dzie­dzic­twa poprzez Euro­pe­an Heri­ta­ge Awards /​ Euro­pa Nostra Awards. Włą­cza się w pro­ces defi­nio­wa­nia i wdra­ża­nia euro­pej­skich stra­te­gii i poli­tyk zwią­za­nych z dzie­dzic­twem poprzez dia­log z insty­tu­cja­mi euro­pej­ski­mi i koor­dy­na­cję Euro­pe­an Heri­ta­ge Allian­ce. Od 1 maja 2023 Euro­pa Nostra prze­wo­dzi euro­pej­skie­mu kon­sor­cjum wybra­ne­mu przez Komi­sję Euro­pej­ską do reali­za­cji pilo­ta­żo­we­go pro­jek­tu Euro­pe­an Heri­ta­ge Hub. Euro­pa Nostra jest tak­że ofi­cjal­nym part­ne­rem ini­cja­ty­wy New Euro­pe­an Bau­haus opra­co­wa­nej przez Komi­sję Euro­pej­ską oraz regio­nal­nym współ­prze­wod­ni­czą­cym sie­ci Cli­ma­te Heri­ta­ge Network na Europę.

Cre­ati­ve Europe

Cre­ati­ve Euro­pe to pro­gram UE, któ­ry wspie­ra sek­tor kul­tu­ry i sek­tor kre­atyw­ny, umoż­li­wia­jąc im zwięk­sze­nie ich wkła­du na rzecz spo­łe­czeń­stwa euro­pej­skie­go, gospo­dar­ki i śro­do­wi­ska życia. Z budże­tem w wyso­ko­ści 2,4 mld euro na lata 2021–2027 wspie­ra orga­ni­za­cje dzia­ła­ją­ce na polu dzie­dzic­twa, sztuk sce­nicz­nych, sztuk pięk­nych, sztuk o cha­rak­te­rze inter­dy­scy­pli­nar­nym, wydaw­nictw, fil­mu, tele­wi­zji, muzy­ki i gier wideo, a tak­że dzie­siąt­ki tysię­cy arty­stów oraz pro­fe­sjo­na­li­stów z zakre­sy kul­tu­ry i sztuk audiowizualnych.